Nationaal Archief – Buitenlandse kaarten

EAD in XML

Bij het Nationaal Archief ligt bijna duizend jaar geschiedenis van Nederland opgeslagen in ruim 110 kilometer archieven, waaronder ook kaarten, tekeningen en foto’s.

Archivarissen beschrijven archieven in zogenaamde toegangen of archiefinventarissen. Aan de hand van de beschrijvingen van de onderdelen van een archief kan de gebruiker achterhalen wat voor materiaal zich in het archief bevindt.

Bij het opstellen van een archiefinventaris ordent de archivaris het archief en brengt hij een hiërarchie aan in deze informatie.

De archiefinventaris in zijn definitieve vorm loopt parallel met de manier waarop het archiefmateriaal in dozen in het depot van het Nationaal Archief geplaatst wordt. Zodoende kan een door de gebruiker aangevraagd inventarisnummer ook makkelijk en snel gelicht worden in het depot voor inzage op de studiezaal.

De archiefinventaris 4.VEL is de toegang op het archief van de Verzameling Buitenlandse Kaarten Leupe, 16e-19e eeuw. Op de site zelf valt de archiefinventaris na te slaan op http://proxy.handle.net/10648/2baed20f-8a3e-4ae7-b8f8-cd9d9fa88646

Inhoudelijk is 4.VEL een mash-up avant la lettre van allerlei kaarten van verschillende archiefvormers,  Een bloemlezing van een aantal interessante kaarten uit dit archief valt na te lezen in de samenvatting van het archief:

In het archief worden naast zeeatlassen -en kaartboeken getekende manuscriptkaarten en tekeningen bewaard.
Beroemd is de Spieghel der Zeevaerdt, vervaardigd door Lucas Janszoon Waghenaer (ca. 1533-1606), de eerste gedrukte zeeatlas in 1584 in Leiden uitgegeven door Christoffel Plantijn.
Het archief is vooral van belang door de aanwezigheid van het grootste deel van het VOC-kaartenarchief, dat apart gevormd is vanwege geheimhouding en formaat. Deze kaarten geven inzicht in de bloei van het kaartenmakersbedrijf in Amsterdam waar de kaartenmakers in opdracht van de VOC werkten zoals Willem Jansz. en Johannes Blaeu, Johannes Vingboons en de familie Van Keulen. De atlas van Isaac de Graaff is – weliswaar niet in zijn geheel, maar verspreid – in de verzameling terug te vinden.
De rubriek zee- kust- en rivierkaarten volgt de route die de VOC-schepen aflegden via Europa, Afrika, de Perzische Golf, India en Oost- en Zuidoost Azië.
De kaarten vormen de vroegste bronnen voor China, Japan, Thailand, Cambodja, India, Zuid-Afrika, Formosa, Australië en Nieuw-Zeeland en de eilanden van Indonesië, met het handelscentum van de Oostindische Compagnie in Batavia.
De kaarten van de Westindische Compagnie en de Sociëteit van Suriname vertellen het verhaal van de slavenhandel vanaf St George d’Elmina, het steunpunt in West-Afrika, naar de kusten van Zuid-Amerika en de Antillen. De Nederlanders zaten tientallen jaren in Brazilië met Johan Maurits van Nassau, veroverden Curaçao en voeren de rivieren van Suriname op om plantages in te richten. Ook maakten zij ontdekkingsreizen naar Chili en Peru. De posten in zowel West als Oost waren naar de laatste militaire inzichten gebouwd en vormden de steunpunten in het handelsimperium.
Uit de vroege 17de eeuw, toen de Nederlanders New York in Nieuw-Nederland stichtten zijn er kaarten van de noordoostkust van Amerika aanwezig. De oudste perkamenten kaart dateert uit 1613/1614 en betreft die van Adriaan Block met verkenningen van de pas ontdekte rivier door Henry Hudson en Manhattan tot aan de kustlijn van Canada.

De archiefinventaris beslaat ruim 3000 inventarisnummers. Een inventarisnummer is het laagste niveau in een toegang en uiteindelijk het niveau dat de gebruiker kan aanvragen. Stukken worden op het niveau van het inventarisnummer aangevraagd en uitgeleverd.

De archiefinventaris is op drie manieren te raadplegen:

1. online in html via http://proxy.handle.net/10648/2baed20f-8a3e-4ae7-b8f8-cd9d9fa88646
2. als download in pdf; ook te benaderen via deze link
3. als datadump in XML van de EAD; ook via de voorgaande link

Eenvoudig gezegd is EAD een standaard voor het in XML coderen van archiefbeschrijvingen, zodat ze gemakkelijk uitgewisseld en doorzocht kunnen worden en via het web beschikbaar worden gesteld.

In de archiefinventaris wordt allereerst een thematisch onderscheid gemaakt:

•  A Zee-atlassen
• B Zee-, kust- en rivierkaarten
• C Landkaarten, plans, enz.

Deze 3 categorieën zijn vervolgens weer opgedeeld in geografische eenheden. Elk van deze geografische eenheden bestaat uit een aantal inventarisnummers.

In EAD/XML ziet inventarisnummer 979  er dan als volgt uit:

De archiefinventaris bevat aan het einde ook nog een index op geografische namen. In een tabel gesorteerd op alfabetische plaatsnamen zijn daaraan de bijbehorende inventarisnummers gekoppeld.

Scans van Kaarten:

Een groot aantal kaarten uit 4.VEL is in de afgelopen jaren gescand en wordt getoond in de beeldbank van het Nationaal Archief; in totaal 477 stuks.

De scans vormen een onderdeel van een beeldbankrecord met daarin de scan plus bijbehorende metadata. Via een deel van de metadata (het nummer van de archiefinventaris/toegang en het inventarisnummer) is een specifiek record weer terug te herleiden naar de EAD / XML.

De 477 scans en de bijbehorende records zijn beschreven op basis van de Dublin Core en zijn door middel van OAI-PMH (Open Archives Initiative Protocol for Metadata Harvesting) uit het grotere geheel van ruim 590.000 beeldbankrecords te filteren. Daarvoor moet wel een aantal stappen gezet worden

1. Exporteer de unieke code van een beeldbankrecord van de selectie 4.VEL records in de beeldbank. De unieke sleutel is het zogenaamde UUID.

4.VEL Export Memorix

2. Voed de OAI-PMH API van de beeldbank met deze UUID’s. Het eerste deel van de API is een vaste link http://api.memorix-maior.nl/collectiebeheer/oai-pmh/?tenant=naa&key=7f040f84-cd4e-11df-a055-9b2671262fcb&verb=GetRecord&metadataPrefix=oai_dc&identifier=2f7594b2-b9a1-11df-ba8f-e3f27c05f5da: aangevuld met de UUID uit stap 1. Hiermee krijg je de XML terug van het betreffende record.

3. Om eventueel de context van het record binnen de site van www.gahetna.nl te krijgen kan dit worden aangeroepen door achter http://proxy.handle.net/10648/ het <UUID> uit stap 1. te plaatsen

4. Om de JPG’s te verkrijgen die bij het record horen, dien je allereerst in de XML te zoeken naar het ID achter de tag <dc:relation> Sommige records hebben meerdere scans onder zich hangen. Deze ID plak je achter de link http://images.memorix.nl/naa/thumb/1280×1280/ en je sluit die af met de extensie .jpg.

In het voorbeeld bij stap 1. is in de XML van het record en bijbehorend record in de beeldbank als  <dc:relation> 21b31092-6f35-47e1-b901-4f84b537f5d3 te achterhalen. Door middel van de link http://images.memorix.nl/naa/thumb/1280×1280/21b31092-6f35-47e1-b901-4f84b537f5d3.jpg achterhaal je de bijbehorende scan.

Toepassingen

De toepasbaarheid van deze twee datasets zou bijvoorbeeld kunnen liggen in het vertalen van de EAD en de bijbehorende scans naar de hedendaagse kaart. Beide datasets bevatten een schat aan historisch geografische data. Van belang is dan wel een goede vertaalslag te maken van de soms niet meer gehanteerde, geografische namen. Een (historisch) georiënteerde geografische thesaurus zou voor deze twee datasets een hulpmiddel kunnen zijn.

Mogelijk biedt ook de periodisering in de metadata een aanknoping om de data meer in een tijdlijn-achtige setting te reproduceren.

Tot slot heeft het ordenen, groeperen en herschikken van origineel materiaal door archivarissen soms ook een keerzijde. Kort door de bocht dienen archieven te worden gerubriceerd in archiefinventarissen, foto’s en kaarten in de beeldbank en nadere toegangen in indexen. Dit in weerwil van de bezoeker die naar het archiefmateriaal als één geheel kijkt. Deze datasets bieden een uitgelezen mogelijkheid om inventarisnummer en scan weer met elkaar te verknopen en in het specifieke geval van 4.VEL het weer als één geheel te tonen.

Licentie

De twee datasets zijn aangemeld bij data.overheid.nl onder een CC Zero licentie. Voor zowel de archiefinventaris (EAD / XML) als de records en afbeeldingen (OAI-PMH) geldt dat ze vrij te gebruiken zijn en alle vormen van hergebruik zijn toegestaan.

Update: een in november 2013 geupdatete versie van deze dataset kan gevonden worden via deze wiki-pagina.